In een oud boekje met notities van Z.E.H Borgenon, lazen wij:

In 1873 kwam Monseigneur Goossen Eschenbeek bezichtigen, en een plaats voor de kerk kiezen. Deze plaats werd gekozen... de beste van gans Esschenbeek. Zij werd bekomen en door de notaris beschreven. Het gansche hectaar - 7 aren en 9 centiaren ...

Gelijk men kan denken zal de bevolking van Esschenbeek in den beginne maar zeer gering en arm zijn geweest. In het jaar 1619 wanneer Albrecht en Isabella Esschenbeek tot heerlijkheid oprichten ten voordele van de eigenaars van het Kasteel waren in Esschenbeek maar 25 huttekens (volgens den akt van de oprichting in de archieven van der stad Jalle). In 1874 was de bevolking gekomen tot 1560 zielen. sedert 1899 is zij gekliommen tot 2231.

Zij overtreft tegenwoordig de 3300(dit was in 1930!). Zeer arm moet de bevolking eerst geweest zijn; zij was nog arm in 1874 en zij waren grotendeels huurlingen van de groote Heeren.

Tegenwoordig zijn de inwoners(d.i. 1930) natuurlijk meer bemiddeld, velen zelfs worden eigenaars. Immers zij winnen veel geld in de fabrieken en ijzerwegen, alsook bij alle soorten van ambachten buiten de parochie. Zij kopen land en bouwen huizen. Zij zouden nog veel meer bemiddeld zijn, maar in het begin der fabrieken het geld nog niet gewoon zijnde..., werd er algemeen zeer veel gedronken en in de karen 1874 was dit spel voorgoed aan de gang. Er was in die jaren zoveel werk in de fabrieken dat de werklieden overvloedig keus hadden. Zij werkten dan ook als het hun beliefde. Van 's Zaterdaags 's avonds tot Didsdags waren er velen die hun loon opdronken.

Hier te Esschenbeek was het aantal herbergen geklommen tot vijftig en het grootste deel was vol met vrouw- en mansvolk, allen doorheen. Zaterdag, Zondag, 's Maandags en dikwijls 's Dinsdags zag men de benden over straat loopen en dronkaards liggen aan alle hoeken en kanten. Niettegenstaande dat, is de dronkenschap merkelijk verminderd en de ganse bevolking spaart in de zondagsschool - in den onderlingen bijstand en op hun eigen - direckt op de post.

Bij gevolg der vroegere armoede hier waren en ten allen tijde vele craconiers en stroppenleggers. De naam van een afdeeling van Esschenbeek dat vroeger bosch was - Maasdal genoemd; hetgeen men maf vertalen: stroppen - garen - dal - -geeft dit te kennen. De overlevering getuigt dit. In de jaren 1874 waren er nog heel veel braconiers en stroppenleggers rond Halderbosch - lieden die dikwijls gestraft en vervolgd werden. Zij zijn verminderd, maar er zijn er nog...

ONTSTAAN DER PAROCHIE

Prins Karen van Arenberg gaf in 1873, 5.000 Fr. voor de pastorij te bouwen en later in 1886 nog 5.000 Fr. voor het bouwen van der nieuwe kerk. Hij stichtte later in 1888 - 2missen te zingen op vrije uur - eene op St Julia ter intentie van de princes en een op St Charles - dus den 16de Februari en den 4de November. In 1896 gaf de princes een venster op het koor ter gedachtenis van haren overleden man. Halle was een heerlijkheid en had een kasteel. De graven van Henegouwen en hunnen latere opvolger tot het jaar 1652 waren er de Heervan van. Esschenbeek behoorde hen toe. Op Esschenbeek bestaat het bosch Kapittel van St Waltrudis van Bergen behoorde. Ter oorzake der slechte natuurlijk en hobbeligheid van den bodem, gelijk het nu nog is, zal op zijn grote uitgestrektheid altijd vosch geweest zijn. Het heeft een merkwaardige geschiedenis - verbonden met de geschiedenis van het hooger vernoemd Kapittel van St Waltrudis en van de graven van Henehouwen, opperheeren van Halle. Eerw. H. Deken van St Waltryudus van Bergen, M. Lema ître, heeft mij desaangaande een uittreksel bezorgd uit den Chartier van St Waltrudis berustend onder de archieven van den staat te Bergen, behoudende verschillende handvesten gemerkt: Halle nrs 1 tot 27.

Volgens dit uittreksen zouden er in de 8ste eeuw spraak geweest zijn van Halderbosch. Mr Deken zegt: (we lezen in nr10)

Le 10 août 1229 le Chapitre de St Waudru garantit a Léon Chatelain de Bruxelles sont droit dans les dimes en dans les autres revenus - si une nouvelle paroisse est établie dans le bois de Hal, attendu qu'il al accordé d'y pouvoir aves le Chapitre...

DE NAAM: ESSENBEEK

We vinden in den loop der geschiedeniseen heele verscheidenheid van schrijfwijzen. Dit komt voort uit het feit dat ons dorp, gansch Vlaamsch van oorsprong, nochtans toebehoorde aan Waalsche bezitters. De rentmeesters schreven dan op het gehoor den naam in hunne dokumenten en rekeningen en de schrijfwijze verschilde naar gelang de vertrouwensman der Heeren al of niets iets afwist van de Vlaamsche taal. Alzoo vinden wij in oude dokumenten volgende benamingen: Esschenbeke(1418) - Escaubeq(1474) - Escaubecque - Escoubeke - Scaubecq - Schabbeek, enz... Sommige deze schrijfwijzen zijn ook wel tot stand gekomen in verwarring of vergelijking met Waalsche plaatsnamen. Zo bestaat er nabij Braine-le-Comte een plaatsje Scaubecq genaamd - vroeger Escaubeque (zie Rijksarchief nr 45458). Maar dit is reeds geschreven geschiedenis. Om het echte ontstaan zelf van het 'dorp' als dusdanig te kennen is het nodig de betekenis van de naam zelf na te gaan en te onderzoeken wat diens naam verwekt heeft. Esschenbeek komt van Essche en Beek. Eschdorp(Dworp). Esch (=Latijn), weinig vruchtbare grond toebehorende aan zowat iedereen, zonder afsluiting en dicht bij een doro gelegen. Beek = Beki (Frankisch: Baki).

ESSENBEEK EN HALLE

Karel van Arenberg, Heer van Halle, werd eigenaar van Hallerbosch door de vrede die gesloten werd in het congres van Munster. Immers Philips - koning van Spanje(gedwongen door de tijdsomstandigheden) - stond aan Orange toe tot zelfs eenige bijzondere eigendommen voor de welke de Koning de eigenaar moest schadeloos stellen. De schoone eigendom van Karel van Arenberg, de Baronij en het land van Zevenbergen viel daaronder. Deze prins stemde toe om den Koning uit de moeilijkheden te helpen. Ziehier de voorwaarden: Philips beloofde aan den Hertog van Arenberg een schadeloosstelling van 1.200.000 gulden binnen de twee jaar te betalen met den grondpand op de steden en grondgebieden van Halle, 's Gravenbrakel, enz... Philips spande alles in wat mogelijk was om vòòr het einde der 2 jaren de schadeloosheid te kunnen betalen, maar tevergeefsch ...Zo eischte het Huis van Arenberg dat de steden Halle en 's Gravenbrakel in opebare veiling werden te koop gesteld. Dit geschiedde den 14 November 1682 in het 'Gulden Vlies' te Bergen. Esschenbeek: Spaans bezit verkocht aan het huis van Arenberg. De hertog kocht die goederen (Halle + 's Gravenbrakel) en werd zo eigenaar van Halle en Halderbosch. De akt van aflevering gedaan in naam Koning (van Spanje) door B. Leroy op 14 Jan 1655 van al de rechten van de nieuwe eigenaar op het grondgebied en buiten de stad Halle - erkent dat het bosch 900 bunders groot was - waarvan 1/3 hoorde aan het Kapittel van St. Waltruidis en 2/3 aan de hertog Charles van Arenberg.('Geschiedenis van Halle', door L. Everaert, Fransche uitgave, 1879, bld. 359, annexe V.) De tegenwoordige eigenaresse is Julie Hunyady, princes Douairière van Karel, prins en hertog van Arenberg, zoon van Hertog Prosper, overleden in juni 1896. Het Halderbosch telt tegenwoordig maar 600 Ha. Maar daar liggen bewerkte goederen rond en dan ook het bosch genoemd 'Bois dus Vaillard' dat op Waterbrakel ligt, aan Halderbosch vasthangt en ook aan Prins Karel van Arenberg toebehoort. Hoe het derde deel, eigen vroeger aan het Kapittel van St Waltruidis, aan de Arenbergen gekomen is, kan ik niet thuis brengen. In 1979 hield het Kapittel op te bestaan. Hebben de Arenbergen met de algemene verkoop der kloostergoederen dit Kapittel gekocht? Laatst werd ontdekt dat het huis van Arenberg het 1/3 deel van St Waltruidis heeft gekocht van het Syndicat d'Amortissement de St Waudru: rekening der regie van Halle van 1831. Maar wat was dat Syndicat.

DE LEENHEERLIJKHEID ESSENBEEK

Willem van Beveren, graaf van Henegouwen, heer van Halle kwam op 19 juli 1357 uit godsvrucht het miraculeus O.L.V. Beeld te Halle bezoeken. Te dier gelegenheid schonk hij menigvuldige voorrechten aan de stad: o.a. stond hij haar voor eeuwig al de heiden af die op haar grondgebied gelegen waren, onder voorwaarde aan zijne nazaten een jaarlijkse rente van 5 pond blanken te betalen en van aan de inwoners toe te laten zavel te halen in de Krekelheide. Het grootste gedeelte dier heiden, die den naam droegen van Heerlijkheid der oude heiden of der Bosschen, was in 't gehucht Essenbeek gelegen. In de brochure uitgegeven in 1924 (vijftigjarig jubelfeest), lezen wij: Rond de jaren 1800 werd de heerlijkheid van Esschenbeek verkocht aan de familie de Burtin. Deze heeft de titel van Ridder van Esschenbeek mogen dragen tot den 24 Oktober 1857. Die familie heeft het kasteel laten vervallen en den 1 April 1878 om 1 uur is de toren ingevallen. Hij was gescheurd oost- en westkant van onder tot boven. De zuidkant is helemaal geklonken tot op de grondlagen, men heeft de noorkant dan met poeder doen springen. De vijver rond het kasteel en ade andere vijvers zijn droog, veel aangevuld en beplant; de groote vijver alleen is overgebleven. Het pachthof van het kastel is in woningen veranderd, blijft nog de ingangspoort die het jaartal 1469 draagt. De goederen zijn verbrokkeld en in kleine percelen aan de inwoners verkocht. De heerlijkheid van Esschenbeek heeft het lot van de groote rijken dezer aarde ondergaan; zji is verdwenen. Zij heeft plaats gemaakt voor de parochie, het kasteel is vervangen door de kerk.